Το ωχρό σωμάτιο (Corpus Luteum CL) είναι ένα ισχυρός μικρός αδένας που σχηματίζεται από το κυρίαρχο ωοθυλάκιο της ωοθήκης ως συνέπεια της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) που παράγεται από την υπόφυση και που μεγιστοποιείται στο μέσον του κύκλου σε απάντηση στην αύξηση των επιπέδων της οιστραδιόλης των ωοθυλακίων. Είναι ένα προσωρινό όργανο, που σχηματίζεται επί της ωοθήκης στα μέσα του κύκλου, το οποίο παράγει ορμόνες και συγκεκριμένα κατά κύριο λόγο προγεστερόνη.
Ως πρώτη ημέρα του εμμηνορρυσιακού κύκλου λαμβάνεται η πρώτη ημέρα της περιόδου, δηλαδή η πρώτη ημέρα, που η γυναίκα θα δει αίμα.
Οι ορμόνες, που παράγονται από τον υποθάλαμο (ο υποθάλαμος είναι μία εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου) επιδρούν επί των ωοθηκών και προκαλούν την 4η με 5η ημέρα του κύκλου την έναρξη της ωρίμανσης 4 με 5 ανώριμων ωαρίων. Όμως μόνο ένα (συνήθως) ανώριμο ωάριο θα φτάσει στην πλήρη ωρίμανση.
Το ωριμάζον ωάριο περιβάλλεται από ένα στρώμα κυττάρων. Το στρώμα αυτό ονομάζεται θήκη και τα εξειδικευμένα κύτταρά του ονομάζονται κύτταρα της θήκης. Συνεπώς, το ωάριο βρίσκεται εντός ενός ωοθυλακίου. Ο όρος «ωοθυλάκιο» είναι σύνθετος και προέρχεται από τις λέξεις «ωό» (= ωάριο, αβγό) και «θυλάκιο» (= θήκη, έλυτρο)
Μεταξύ των κυττάρων της θήκης εμφανίζονται κυστίδια γεμάτα με υγρό. Τα κυστίδια αυτά μεγαλώνουν και σταδιακά «συνενώνονται». Τοιουτοτρόπως, έχουμε το σχηματισμό ενός μεγάλου χώρου, ο οποίος είναι πλήρης υγρού και ονομάζεται άντρο (= σπηλιά).
Το ώριμο ωοθυλάκιο έχει διάμετρο λίγο μεγαλύτερη των 2 εκατοστών και εμφανίζεται περί τα μέσα του κύκλου (κοντά στη 14η ημέρα σε κύκλο 28 ημερών). Η εμφάνιση του ωρίμου ωοθυλακίου είναι δυνατόν να διαπιστωθεί με υπερηχογραφικό έλεγχο και σηματοδοτεί τις γόνιμες ημέρες της γυναίκας.
Το περίβλημά του ωοθυλακίου αποτελείται από κύτταρα της θήκη και εντός αυτού περικλείεται το γεμάτο με υγρό άντρο, ενώ το ωάριο βρίσκεται προσκολλημένο στην εσωτερική επιφάνεια της θήκης.
Τη 14η ημέρα του κύκλου (αν μιλάμε για κύκλο 28 ημερών), έχουμε τη λεγομένη ωοθυλακιορρηξία, δηλαδή τη ρήξη (= «σπάσιμο») του ωοθυλακίου. Έτσι το ωάριο «απελευθερώνεται» εντός του κοιλιακού σαλπιγγικού στομίου και είναι έτοιμο να γονιμοποιηθεί.
Τα κύτταρα της θήκης του ρηχθέντος («σπασμένου») ωοθυλακίου υπό την επιρροή των ορμονών του υποθαλάμου (της LH) μετατρέπονται σε ωχρινικά κύτταρα και η θήκη μετατρέπεται στο ωχρό σωμάτιο.
Ο δε εμμηνορρυσιακός κύκλος εισέρχεται στην ωχρινική του φάση. Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από την παρουσία του ωχρού σωματίου και από την από το ωχρό σωμάτιο παραγωγή προγεστερόνης.
Το ωχρό σωμάτιο φθάνει το μέγιστο της ανάπτυξής του και της παραγωγής προγεστερόνης περίπου 9 ημέρες μετά από την ωοθυλακιορρηξία.
Αν παρατηρήσει κανείς τότε την επιφάνεια της ωοθήκης, μπορεί να το διακρίνει με ευκολία, αφού μοιάζει με μία προεξοχή με υποκίτρινο χρώμα.
Αν δεν επέλθει η γονιμοποίηση του ωαρίου, τότε μετά την 24η – 25η ημέρα του κύκλου το ωχρό σωμάτιο υποπλάσσεται («μικραίνει»), εκφυλίζεται και αποκτά λευκωπή απόχρωση. Τότε μιλάμε πλέον για το λευκό σωμάτιο, το οποίο μοιάζει με μία μικρή ουλή στην επιφάνεια της ωοθήκης. Ταυτόχρονα, η παραγωγή προγεστερόνης μειώνεται απότομα.
Το επιφανειακό όμως στρώμα του ενδομητρίου (δηλαδή του ιστού, που καλύπτει το εσωτερικό της ενδομητρικής κοιλότητας) στη φάση αυτή του κύκλου έχει μεγάλο πάχος και προκειμένου να διατηρηθεί «χρειάζεται» την από το ωχρό σωμάτιο παραγόμενη προγεστερόνη.
Συνεπώς, η μετατροπή του ωχρού σωματίου σε λευκό σωμάτιο με τη συνοδό πτώση της παραγωγής προγεστερόνης ως αποτέλεσμα έχει και την έναρξη της απόπτωσης του επιφανειακού στρώματος του ενδομητρίου (δηλαδή το ενδομήτριο «πέφτει»). Το στρώμα αυτό του ενδομητρίου εξέρχεται του τραχήλου και του κόλπου υπό τη μορφή τεμαχίων αναμεμιγμένων με αίμα ως περίοδος.
Ωχρό σωμάτιο και γονιμοποίηση
Στην περίπτωση, που επέλθει γονιμοποίηση του ωαρίου, τότε το εμφυτευθέν έμβρυο αρχίζει να παράγει την ορμόνη, που ονομάζεται ανθρώπινη χοριακή γονιδοτροπίνη.
Για την εμφύτευση ωστόσο και διατήρηση του κυήματος αλλά και του ενδομητρίου σε άρτια κατάσταση για να φιλοξενηθεί το μωρό σας πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το ωχρό σωμάτιο. Το ωχρό σωμάτιο που είναι το υπόλειμμα το ωοθυλακίου μετά την ωορρηξία που παραμένει στην θέση της ωοθήκης από όπου και έγινε η ωορρηξία και διατηρείτε στο σώμα της γυναίκας φυσιολογικά έως και τον 6ο μήνα της εγκυμοσύνης. Η δουλειά του είναι να παράγει ορμόνες για παράδειγμα προγεστερόνη και να διατηρεί το κύημα μέχρι ο σχηματισμός του πλακούντα να είναι έτοιμος για αυτή την παραγωγή. Το ωχρό σωμάτιο συμβάλει στην αποφυγή της αποβολής του κυήματος τουλάχιστον για τις πρώτες 8 εβδομάδες.
Η ορμόνη αυτή επιδρά επί του ωχρού σωματίου, το οποίο μετατρέπεται σε κυοφόρο ωχρό σωμάτιο.
Το κυοφόρο ωχρό σωμάτιο διατηρεί το υποκίτρινο χρώμα του, ενώ το μέγεθός του αυξάνεται και στο τέλος του πρώτου τριμήνου ενδέχεται να καταλαμβάνει ακόμα και το ένα τρίτο του όγκου της ωοθήκης, ενώ αυξάνεται και η από αυτό παραγωγή προγεστερόνης.
Αν και σταδιακά προγεστερόνη σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες παράγεται και από τα κύτταρα του πλακούντα, το ωχρό σωμάτιο συνεχίζει να παράγει την ορμόνη αυτή μέχρι και το τέλος του τέταρτου μήνα. Από το ορόσημο αυτό κι έπειτα αρχίζει η υποστροφή του ωχρού σωματίου και η παραγωγή προγεστερόνης πραγματοποιείται εξ’ ολοκλήρου από τον πλακούντα.
Η προγεστερόνη είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κύησης, ειδικά στα πρώτα στάδια αυτής.
